In de zogenaamde Westerborkfilm uit 1944 is het leven in Kamp Westerbork vastgelegd. Zo nu en dan wordt één van die gefilmde mensen herkend, zoals in 2022 tijdens één van mijn presentaties over voetbal in de Tweede Wereldoorlog.

De NOS bericht vandaag over het onderzoek van Koen Hulsbos naar de Westerborkfilm, die in 1944 werd gemaakt in opdracht van kampcommandant Albert Gemmeker. Het idee was dat op die manier werd aangetoond dat het dagelijks leven in dat doorvoerkamp best aangenaam was, maar tachtig jaar later is die opname juist een bewijs van een misdaad tegen de menselijkheid.

Hulsbos heeft Marcus Pels en Hendrika Brandon herkend, die in het begin van de film zijn te zien. Het is heel bijzonder om iemand te identificeren in deze opname, omdat er bijna geen zekerheid is te krijgen of dat ook klopt. Het zijn dan ook vaak nabestaanden die duidelijkheid kunnen geven.

Die keeper is mijn vader!

Kampcompetitie

Dat merkte ik twee jaar geleden zelf ook tijdens een bijeenkomst van het Nationaal Comité 4 en 5 Mei, die werd gehouden bij de KNVB in Zeist. Ik vertelde daar over het belang van voetbalverhalen bij herdenkingen, waarbij ik een deel van de Westerborkfilm vertoonde over een voetbalwedstrijd in de barakken.

In Kamp Westerbork werd namelijk ook gevoetbald. In het voorjaar van 1943 werd er zelfs een interne competitie opgezet, bedacht en uitgevoerd door de Joodse gevangenen zelf. Er was een zogenaamd kleermakersteam, een matrassenelftal en een ploeg van de Ordedienst, die bestond uit leden van de Joodse kamppolitie. Ieder had een eigen tenue.

Kamp Westerbork had hierover in 2012 de tentoonstelling Het Verdwenen Elftal. Volgens de bijhorende brochure kwam het idee voor deze competitie van Fred Schwarz en Ignaz Feldmann, die voor de oorlog in Oostenrijk hadden gewoond. Feldmann was daar aanvoerder geweest van de legendarische Joodse voetbalclub Hakoah, met Feldmann vaak op de tribune. Ze waren in de jaren dertig naar Nederland gevlucht om hier alsnog te worden opgepakt.

Gemmeker gaf toestemming voor een oproep onder de gevangenen. Zo werden er elke zondag twee wedstrijden gespeeld tussen de barakken en het prikkeldraad. Vanaf het najaar van 1943 werd het erg moeilijk om voldoende spelers te vinden, omdat er steeds meer gevangenen werden afgevoerd naar de vernietigingskampen. Er was dan ook geen sprake meer van een competitie, maar eerder van losse wedstrijden.

Screenshot van Fritz Schwarz in de Westerborkfilm

Fritz Schwarz

Eén van de laatste wedstrijden werd vastgelegd op die Westerborkfilm. Tijdens mijn vertoning riep opeens iemand heel hard door de zaal: “Die keeper is mijn vader!”

De naam van deze voetballer was Fritz Schwarz, broer van Fred. Hij overleefde de oorlog en had daarna die filmbeelden zelf gezien, samen met zijn zoon, die in 2022 in de zaal zat. Daarom weten we nu zo zeker dat deze identificatie klopt, omdat de hoofdpersoon dat zelf heeft bevestigd.